11 listopada 2009 r. prof. Stanisław Grodziski, podczas spotkania zorganizowanego przez stowarzyszenie Ars Legis, wygłosił wykład zatytułowany „paragraf i szabla w walce o niepodległość”, w którym przedstawił zaangażowanie i wkład prawników w odzyskanie niepodległości.
Wykład rozpoczął się od przypomnienia, że z podziałem Polski na terytoria okupowane przez zaborców wiązał się podział na trzy różne systemy prawne, które kulturowo coraz bardziej oddalały od siebie mieszkańców poszczególnych zaborów. Poważne zagrożenia, jakie wynikały z tej odmienności i jej negatywne konsekwencje dla mającego odrodzić się państwa dostrzegali prawnicy. W celu znalezienia wspólnej wykładni prawa, która zjednoczy trzy odmienne systemy, zaczęli oni organizować zjazdy prawników z różnych zaborów. Nie przewidywano wtedy, że każde z trzech państwa okupujących Polskę poniesie klęskę w nadchodzącej wojnie. Niemcy i Austria na placu boju, a carska Rosja w wyniku rewolucji bolszewickiej.
W wyniku odzyskania niepodległości powstała potrzeba znalezienia wspólnego systemu prawa, który byłby elementem narodowej tożsamości odradzającego się państwa. W tym celu powstała w 1919 roku Komisja Kodyfikacyjna. Sytaucja ta była szczególna, bowiem Polska, jako jedyne w Europie państwo musiało stworzyć od podstaw nowy porządek prawny. To wyzwanie nie przerosło jednak możliwości ówczesnych prawników. Mimo wezwania Piłsudskiego do natychmiastowego usunięcia obowiązujących systemów prawnych, przewodniczący komisji - prof. Fierich zdecydowanie odmówił, mówiąc, że prawo będą tworzyć spokojnie i na jak najwyższym poziomie. Tak faktycznie się stało. O sukcesach komisji świadczy jeden z najlepszych w Europie kodeksów karnych i rozpoczęta kodyfikacja prawa cywilnego. Ten sukces był nieprównywalny i nie miał miejsca w innych państwach.
W komisji zasiadali prawnicy z wszystkich dzielnic. Jej 72 członków to śmietanka intelektualno naukowa ówczesnej RP. W większości byli to doświadzeni prawnicy i wykładowcy uniwersyteccy. Mimo to w 1920r. Komisja musiała zawiesić prace, gdyż wielu jej członków, a już wtedy byli to ludzie niemłodzi, zaciągnęło się do wojska, by bronić odzyskanej wolności w wojne z Rosją. Co więcej w 1939 r. blisko 1/3 komisji zgłosiła swoją gotowość służby i czynnie wzięła udział w walkach II wojny światowej. Bronisław Stelmachowski zaginął bez wieści w czasie kampanii wrześniowej, Karol Lutostański zginął podczas oblężenia okupowanej Warszawy i cały szereg innych, z których część znlazła się w obozach koncentracyjnych a inni zostali zamordowani w Katyniu.
To wybitne grono służyło Polsce paragrafem, a gdy trzeba było potrafiło w jej obronie walczyć także szablą.
(PK)
